Ondersteuning vanuit de WMO

Voorzieningen en regelgeving bij kanker - online hulp bij kanker - stichting OOKVoorzieningen & regelgeving
Welke WMO-voorzieningen zijn er voor jou?

 

 

De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) wordt uitgevoerd door de ­gemeente. Het doel van de wet is om je, ondanks ziekte of ouderdom, zo lang mogelijk thuis te l­aten wonen. Samen met jou wordt bekeken welke zorg en ondersteuning je daarbij nodig hebt en hoe die het beste kunnen worden geregeld met familie en bekenden en met organisaties die zorg en ondersteuning ­bieden. Je kunt met verschillende vragen om hulp, zoals ondersteuning van de mantelzorg, contact opnemen met het WMO-­loket van jouw gemeente. Ook kun je kijken op de website van de gemeente.

Wat kost de WMO?

Hulp en ondersteuning vanuit de WMO is niet gratis. ­Gemeenten vragen een eigen bijdrage van burgers (vanaf 18 jaar) voor het ontvangen van ondersteuning, zoals huishoudelijke hulp en andere voorzieningen. Vraag bij jouw gemeente wat de eigen bijdrage is.

Welke WMO-voorzieningen zijn er voor jou?

Algemene voorzieningen

Dit zijn voorzieningen die binnen de gehele gemeente beschikbaar worden gesteld voor mensen die dat nodig hebben, zoals:

  • een boodschappendienst
  • een maaltijdservice (bijvoorbeeld Tafeltje Dekje)
  • personenalarmering

Maatwerkvoorzieningen

Dit zijn voorzieningen en hulpvormen die zijn afgestemd op de leefsituatie en gezondheid van de persoon, zoals:

  • huishoudelijke hulp: opruimen en schoonmaken (dit kan in sommige gemeenten een algemene voorziening zijn)
  • aanbouw van de woning
  • aanpassingen in de woning, zoals een traplift, verbreding van deuren of het wegnemen van obstakels in de woning
  • toilet- en badkamervoorzieningen
  • antislipartikelen voor douche en een speciale douchezit
  • dagbesteding

Vervoersvoorzieningen

Deze worden verstrekt zodat burgers weer in staat worden gesteld om zich te verplaatsen en zo te kunnen deelnemen aan de samenleving. Je kunt dan denken aan:

  • WMO-vervoer per regiotaxi of rolstoeltaxi
  • aanpassing van de auto
  • een scootmobiel
  • een rolstoel
  • een auto in bruikleen
  • vergoeding voor vervoer (per eigen auto)

Hiertoe behoren ook zaken die indirect te maken hebben met de vervoersvoorziening, zoals:

  • vergoeding voor bepaalde verzekeringen en onderhoud
  • medische begeleiding bij vervoer (indien noodzakelijk)
  • oplaadkosten voor een elektrisch vervoersmiddel
  • een parkeerfaciliteit
  • een parkeerkaart voor gehandicapten

Hoe werkt het aanvragen van een WMO?

Stap 1

Bij het aanvragen van hulp en ondersteuning maak je eerst een melding bij het WMO-loket van jouw gemeente. Bij de meeste gemeenten kun je ­online een ­formulier invullen voor de WMO-aanvraag.

Stap 2

Tijdens het gesprek op het gemeentehuis of bij je thuis wordt er door een consulent/­deskundige van de gemeente onderzocht waar de problemen in jouw situatie liggen en wat er ­nodig is om deze problemen op te lossen. De ­gemeente bekijkt ook in hoeverre je zelfstandig bent en wat familie en ­naasten in je omgeving voor je kunnen betekenen.

Stap 3

Er komt een voorstel dat bestaat uit het ­aanbieden van algemene voorzieningen, ­maatwerkvoorzieningen, vervoersvoorzieningen of een combinatie hiervan.

Stap 4

Ben je het eens met het gespreksverslag en het voorstel? Dan kun je deze vervolgens ­ondertekenen en terugsturen. Dit geldt als definitieve aanvraag voor hulp uit de WMO. De gemeente beslist vervolgens ­binnen twee weken of je in aanmerking komt voor bepaalde voorzieningen, wanneer deze worden verstrekt en in welke vorm.

Stap 5

Bij het aanvragen van hulp en ­ondersteuning heb je meestal de keuze tussen een persoons­gebonden budget (pgb) of hulp in natura.

  • Bij hulp in natura krijg je begeleiding en ondersteuning via instellingen en leveranciers waar de gemeente een afspraak mee heeft gemaakt.
  • Met een pgb ontvang je een bepaald budget, waarmee je zelf hulp en/of zorg kunt inkopen

Ben je het niet eens met de beslissing van de ­gemeente rond je WMO-aanvraag, bijvoorbeeld omdat je van mening bent dat de gemeente jouw situatie onvoldoende heeft onderzocht? Dan kun je bezwaar aantekenen.

Voor wie is de WMO?

De WMO geldt voor iedereen die 18 jaar en ouder is, zelfstandig woont en zorg of ondersteuning nodig heeft.

Tips voor websites

  • www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/zorg-en-ondersteuning-thuis/wmo-2015
  • www.zorgwijzer.nl/faq/wmo
  • www.verwijsgidskanker.nl/onderwerp/14/zorg-thuis
  • www.kanker.nl/hulp-en-ondersteuning/vind-hulp/zorgaanbod/58

 

Mijn-OOK-op-computer-tablet-en-telefoon-Stichting-Optimale-Ondersteuning-bij-kanker

Heb je vragen of wil je graag hulp? Ga dan in gesprek met onze ondersteuningsconsulent via de online omgeving ‘Mijn OOK‘. Maak kennis tijdens een intakegesprek en bekijk samen wat jouw behoeften zijn. Vervolgens krijg je de begeleiding die bij jou past, zoals bijvoorbeeld een maandelijks videobelconsult. Klik op de onderstaande knop voor meer informatie.


Bestel of bekijk het magazine online

Cover Magazine Leven en Kanker - Stichting OOKDit artikel is gepubliceerd in het magazine ‘Leven & Kanker’. Bestel het magazine tegen verzendkosten, of bekijk het online.

Ze kon weer vooruitkijken

Veranderingen in het lichaam met kanker - gratis online hulp - Stichting OOKVeranderingen in/aan het lichaam:
Kunstzinnige therapie bij kanker

 

 

“Ze genoot van de sessies kunstzinnige therapie. Ze haalde er zoveel uit voor zichzelf. In het werken met pastelkrijt kon ze oefenen met het doseren van energie door rustige bewegingen te maken en niet te veel druk te zetten. Bij het wolvilten genoot ze van de mooie kleuren, de zachte wol en het verrassende effect dat ze iets unieks had gemaakt.” Yvonne Peschier is beeldend therapeut. Ze vertelt over de ervaring van een cliënt.

Yvonne Peschier is geregistreerd vaktherapeut en al ruim 11 jaar werkzaam in de oncologie. Yvonne werkt zowel in het ziekenhuis als in haar eigen praktijk voor kunstzinnige therapie. Een multidisciplinaire samenwerking in de oncopsychologie is daar kortgeleden bijgekomen, evenals programmaweken regie en vitaliteit voor jongvolwassenen na kanker. Daarnaast is Yvonne gastdocent bij de opleiding verpleegkunde en verzorgt zij trainingen op maat in haar vakgebied in de regio. Yvonne werkt beeldend en lichaamsgericht. Naast patiënten en hun naasten, zijn ook kinderen welkom in de praktijk.

“Ze vond het heel fijn om de afspraken te combineren met een afspraak in het ziekenhuis, omdat ze door de ­kunstzinnige therapie kon ontladen van spanning en weer dichterbij zichzelf kon komen. Zo merkte ze dat bij het schilderen de ademhaling weer kon zakken en de spierspanning in haar lichaam kon wegebben. Prachtige ontdekkingen deed ze in de sessies en ook thuis ging ze aan de slag met diverse kunstzinnige technieken.

Na een aantal sessies kwam ze met een voorstel: “Ik wil graag mijn borst maken van klei.”

Ik gaf haar de klei en ze begon te kneden en te vertellen: ­“Alles draait om die borst: de kanker, de pijn, de ­behandelingen, de gesprekken. Het lijkt wel of ik er niet meer toe doe en het alleen nog maar om mijn borst gaat.” Ze ging woest te werk. Ik kon aan haar manier van werken zien dat de pijn en frustratie eruit kwamen. De borst van klei veranderde steeds en begon ook uit te drogen en barstjes te vertonen. “Zo is het ook echt, al die barsten en butsen”, zei ze toen ze het opmerkte. De borst van klei werd uitgehold, want zo voelde het. En aan de achterkant kwam een klein mensfiguurtje, helemaal weggestopt achter de borst. Ze was na afloop van de sessie heel moe, maar ook voldaan. De borst van klei ging mee naar huis en zou een plekje krijgen. Op de afspraak die volgde, zei ze dat ze er nog nauwelijks mee bezig was geweest. Ze wist ook niet waar ze de borst van klei had gelaten. Ze realiseerde zich dat het boetseren haar had geholpen in het accepteren en loslaten. “Ik kan weer vooruitkijken”, zei ze stralend.

Belangrijke websites:

  • www.kunstzinnigetherapie.info
  • www.sanavera.nl
  • www.erasmusmcpatio.nl
  • www.soulsearchfoundation.nl

Op zoek naar een vaktherapeut bij jou in de buurt? Raadpleeg www.verwijsgidskanker.nl


 

Mijn-OOK-op-computer-tablet-en-telefoon-Stichting-Optimale-Ondersteuning-bij-kanker

Heb je vragen of wil je graag hulp? Ga dan in gesprek met onze ondersteuningsconsulent via de online omgeving ‘Mijn OOK‘. Maak kennis tijdens een intakegesprek en bekijk samen wat jouw behoeften zijn. Vervolgens krijg je de begeleiding die bij jou past, zoals bijvoorbeeld een maandelijks videobelconsult. Klik op de onderstaande knop voor meer informatie.


Bestel of bekijk het magazine online

Cover Magazine Leven en Kanker - Stichting OOKDit artikel is gepubliceerd in het magazine ‘Leven & Kanker’. Bekijk het magazine online.

Roparun: de run op het leven

Wat in 1991 begon als een weddenschap is inmiddels uitgegroeid tot een ­grootschalig evenement waarbij meer dan driehonderd teams een afstand van ruim 500 kilometer afleggen in estafettevorm: de Roparun

 

De run op het leven

 

Sjaak Bril wilde de marathon van Rotterdam lopen, maar een blessure zat hem in de weg. Vriend Peter van der Noord kleineerde de marathon en beweerde dat het pas echt werd als je naar Parijs liep. Zo gezegd, zo gedaan. Uit deze ­weddenschap in 1991 ontstond de Rotterdam-Parijs-Run, ­oftewel Roparun. Sjaak en Peter besloten samen om ­sponsoren te zoeken voor deze uitdaging en haalde een bedrag van maar liefst 100.000 gulden op. Zij besloten dit geldbedrag te doneren aan een goed doel: het Daniel den Hoed ziekenhuis. Met deze allereerste ondersteuning zijn er destijds een aantal mobiele infuushouders aangeschaft voor mensen die in het ziekenhuis lagen en niet naar de gang konden om te bellen omdat ze vastzaten aan een infuus.

 

Leven toevoegen aan de dagen, waar vaak geen dagen meer kunnen worden toegevoegd aan het leven

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker

In de jaren bleef de Roparun groeien. Niet alleen in het aantal teams en deelnemers, maar ook de opbrengst nam met de jaren toe. Zo werd in 2019 een recordopbrengst van maar liefst 5,6 miljoen euro opgehaald. Al het geld dat door de deelnemende teams wordt opgehaald tijdens het evenement de Roparun, wordt door het bestuur van Stichting Roparun toegekend aan instellingen, goede doelen of projecten die bijdragen aan de missie van Roparun. De aanvragen die de stichting ontvangt zijn erg divers, met elk wel hetzelfde doel, namelijk het leven van mensen met kanker veraangenamen. Een van de grootste projecten die Stichting Roparun ondersteund heeft is het ‘koppelbed’. Een koppelbed is een in hoogte verstelbaar bed dat bijna naadloos aansluit op het bed van een geliefde, zodat ze in hun laatste levensfase nog bij elkaar kunnen slapen. De stichting schonk in 2019 een bedrag van maar liefst 1,5 miljoen om vijfhonderd van deze bedden te laten maken. Stichting Roparun krijgt ook veel aanvragen van ­ziekenhuizen binnen voor een bijdrage voor keppies. Dit Roparunjaar steunde zij al meer dan tien ziekenhuizen in de aanschaf hiervan. Keppie is een slaapmuts voor mensen die hun haar verloren zijn door chemotherapie. Het is een zachte en ­comfortabele oplossing om de natuurlijke warmte vast te houden en de gevoelige hoofdhuid te beschermen. Ook zijn er grote projecten ondersteund bij onder andere het Prinses Maxima Centrum (2 miljoen euro) en het Familiehuis Daniel den Hoed (1,5 miljoen), de plek waar het allemaal begon. Daarnaast is ruim tien jaar geleden financieel de basis gelegd voor Stichting OOK, om via die organisatie de nazorg van mensen met kanker structureel te verbeteren.Naast het ondersteunen van verschillende doelen heeft Stichting Roparun ook vakantiebungalows op diverse vakantieparken in beheer. Deze bungalows ­worden ingezet, zodat mensen met kanker en hun familie, ook in een akelige periode, een mooie herinnering kunnen creëren.

 

Roparun

fotograaf: Marco Teljeur

 

In de jaren bleef de Roparun groeien. Niet alleen in het aantal teams en deelnemers, maar ook de opbrengst nam met de jaren toe. Zo werd in 2019 een recordopbrengst van maar liefst 5,6 miljoen euro opgehaald.

Niet 30 jaar oud, maar 30 jaar jong

In oktober kende de Roparun, ook na de lastige coronaperiode, weer een succes­volle editie. Ditmaal was het geen editie vanuit Parijs of Bremen richting ­Rotterdam, maar een aangepaste variant door Limburg en het oostelijk deel van Noord-Brabant. Maar liefst 175 teams deden aan deze editie mee en wisten, ondanks de lastige ­omstandigheden, een geld­bedrag van ruim 2 miljoen euro binnen te halen. In 2022 hoopt Roparun weer een bekende editie neer te zetten vanuit Frankrijk en Duitsland. Kijk op de website van Roparun voor meer ­informatie over het evenement en de goede ­doelen die worden ondersteund.

www.roparun.nl


 

Mijn-OOK-op-computer-tablet-en-telefoon-Stichting-Optimale-Ondersteuning-bij-kanker

Heb je vragen of wil je graag hulp? Ga dan in gesprek met onze ondersteuningsconsulent via de online omgeving ‘Mijn OOK‘. Maak kennis tijdens een intakegesprek en bekijk samen wat jouw behoeften zijn. Vervolgens krijg je de begeleiding die bij jou past, zoals bijvoorbeeld een maandelijks videobelconsult. Klik op de onderstaande knop voor meer informatie.


Bestel of bekijk het magazine online

Cover Magazine Leven en Kanker - Stichting OOK Dit artikel is gepubliceerd in het magazine ‘Leven & Kanker’. Bestel het magazine tegen verzendkosten, of bekijk het online. 

“Maatwerk nodig rond overlijdensrisico-verzekering”

Voorzieningen en regelgeving bij kanker - online hulp bij kanker - stichting OOKVoorzieningen & regelgeving
Het verhaal van Jan-Willem Lankhaar over overlijdensrisicoverzekering

 

 

Wanneer je behandeld wordt voor kanker en alles gericht is op genezing en herstel, sta je meestal niet stil bij de gevolgen op langere termijn. Dat is van later zorg. En tóch kunnen die gevolgen behoorlijk ver strekken. ­Bijvoorbeeld wanneer je een verzekering wilt afsluiten. Iets wat Jan-Willem Lankhaar pijnlijk duidelijk werd toen hij plannen had om een ander huis te kopen.

Toen Jan-Willem Lankhaar vanwege verhuisplannen in de ‘hypotheekmolen’ terechtkwam, bleek het aanvragen van een overlijdensrisicoverzekering een probleem, omdat hij kanker had gehad. Ondanks zijn gunstige levensverwachting werd hij niet geaccepteerd door de verzekeraar. Inmiddels is er een betere regeling voor mensen die kanker hebben gehad, maar zou maatwerk een nóg betere oplossing zijn.

Jan-Willem: “In 2016 kreeg ik lymfeklierkanker (een vorm van ­non-Hodgkin). Toen was ik 41 jaar. Zoals dat altijd gaat met kanker, volgden er behandelingen met chemotherapie en in mijn geval ook een stamceltransplantatie. De behandelingen gingen heel voorspoedig en ik ben toen gelukkig helemaal genezen van de ziekte. Een half jaar na de diagnose was ik alweer aan het werk. Het is allemaal best snel gegaan.

Twee jaar later, in 2018, besloten mijn vrouw en ik om te gaan verhuizen naar een ander huis in Maarssen. Toen zijn we, net als bij ons vorige huis, de hypotheekmolen ingegaan. Bij de aanvraag kwamen de gebruikelijke vragen aan bod, waaronder de vragen over mijn ziektegeschiedenis.

Ook werd er gevraagd naar een overlijdensrisicoverzekering. Die had ik, want ik had nog een spaarhypotheek die al 15 jaar liep, maar het aanvragen van een nieuwe overlijdensrisicoverzekering bleek lastig te zijn. Nu had ik van te voren al rekening gehouden met deze uitkomst, maar het viel me tegen dat ik geen serieus premie-aanbod kreeg.”

Wachten tot twee jaar na mijn genezenverklaring

“Ik zag op internet wel een aanbieder voorbijkomen die de verzekering aanbood voor mensen die kanker hebben gehad. Toen ik contact opnam, was er ook geen twijfel: ze zouden dat wel even voor me regelen. Maar de vragenlijst voor de gezondheidsverklaring was duidelijk niet gericht op mensen met mijn geschiedenis. Dat gaf me weinig vertrouwen. ­Uiteindelijk kon ik ook daar geen verzekering krijgen. Het betreffende bureau gaf me uiteindelijk het advies om nog maar even te wachten tot twee jaar na mijn genezen­verklaring. Hoe langer geleden de ziekte is, hoe groter mijn kans zou zijn op acceptatie bij een verzekeraar. Ik heb het een paar maanden laten rusten, en we zijn ­verdergegaan met de voorbereidingen op de verhuizing. Ik kreeg ­uiteindelijk een aantrekkelijke hypotheekofferte met een mooi rentevoorstel.”

“De ene kanker is de andere niet, en ook de ene patiënt is de andere niet”

“In het voorjaar van 2018 las ik ergens iets over de ontdekking van een nieuwe subcategorie binnen mijn type lymfeklierkanker. Patiënten in deze subcategorie hebben een bepaalde genetische mutatie, waardoor hun levens­verwachting veel gunstiger is dan die van de andere ­patiënten. Ik was uiteraard benieuwd of daar bij mij ook sprake van was, en heb contact opgenomen met mijn specialist met het verzoek of zij dat voor mij wilde uitzoeken. Ik bleek inderdaad bij deze groep te horen. Daar was ik blij mee, en ik heb dat ook gemeld bij de verzekeraar voor de overlijdensrisicoverzekering, maar het mocht niet baten: ik werd nog steeds niet geaccepteerd.”

Overlijdensrisicoverzekering op mijn buik schrijven

In december 2018 zouden we de sleutels krijgen, maar een paar weken voor de overdracht werd ik jammer genoeg weer ziek. De lymfeklierkanker bleek teruggekeerd te zijn. Ik dacht toen: “Nu kan ik die overlijdens­risicoverzekering wel op m’n buik schrijven.” Maar we moesten wél doorgaan met het nieuwe huis. Gelukkig konden we in allerijl alsnog mijn oude ­hypotheek en mijn lopende overlijdensrisico­verzekering overzetten naar het nieuwe huis, met nog een bedrag daarbovenop. Dat was voor ons en voor de bank een aanvaardbaar risico. Ik was blij dat het alsnog geregeld kon worden, ook vanwege de tijdsdruk, maar we zitten nu wel met veel ongunstigere maandlasten, ook omdat de rente nu veel lager is. Wat de ziekte betreft: ook toen ben ik weer genezen, werd ik weer helemaal de oude en heb ik mijn leven weer opgepakt.

Ik vind het vervelend dat je steeds maar weer wordt herinnerd aan je ziekteverleden. Afgezien van die twee keer kanker ben ik helemaal gezond en fit, ik rook niet en heb ook geen overgewicht. Je zou toch zeggen dat, als er serieus gekeken wordt naar risico’s bij verzekeringen, zoiets moet meewegen. Wat ook meespeelt: ik vond dat ik rond de ­overlijdensrisicoverzekering niet beoordeeld werd op basis van de nieuwste medische inzichten. De ene kanker is de andere niet, en ook de ene patiënt is de andere niet. Er is maatwerk nodig.


 

Mijn-OOK-op-computer-tablet-en-telefoon-Stichting-Optimale-Ondersteuning-bij-kanker

Heb je vragen of wil je graag hulp? Ga dan in gesprek met onze ondersteuningsconsulent via de online omgeving ‘Mijn OOK‘. Maak kennis tijdens een intakegesprek en bekijk samen wat jouw behoeften zijn. Vervolgens krijg je de begeleiding die bij jou past, zoals bijvoorbeeld een maandelijks videobelconsult. Klik op de onderstaande knop voor meer informatie.


Bestel of bekijk het magazine online

Cover Magazine Leven en Kanker - Stichting OOKDit artikel is gepubliceerd in het magazine ‘Leven & Kanker’. Bestel het magazine tegen verzendkosten, of bekijk het online.

4 vragen aan de Ondersteuningsconsulenten van het Antoni van Leeuwenhoek

Het werk van een ondersteuningsconsulent is van onschatbare waarde. Binnen het Antoni van Leeuwenhoek zijn Marit van de Water, Marja Brosky en Anke van der Pol-Koemans ondersteuningsconsulenten. Marit en Marja leggen uit wat ze op dagelijkse basis voor hun patiënten betekenen.

 

De patiënt voelt zich veilig en wordt gezien

Wat doet een ondersteuningsconsulent?

Marit: “We zien patiënten vaak al preventief. Ze hebben niet altijd een hulpvraag. We screenen hoe het met de patiënt gaat op verschillende onderwerpen, zoals het omgaan met de ziekte, heb je steun van naasten? Wat helpt je? Heb je al eens eerder hulp gehad? We kijken naar beweging, voeding en werk, maar ook naar herstel, seksualiteit en intimiteit. Daarin is de Lastmeter* de leidraad. We kunnen dan gericht vragen stellen en zien waar de behoefte ligt, de patiënt informeren en adviseren en wanneer nodig op maat doorverwijzen, zowel binnen als buiten het ckvl.De patiënten die een langer traject volgen, met borstkanker met neo adjuvant en adjuvant behandeling met chemotherapie komen automatisch bij ons. Ik denk dat de rol van de ondersteuningsconsulent op het preventieve stuk van meerwaarde is. Je kunt meteen inspringen door te adviseren of door te verwijzen naar de juiste plek, zodat de patiënt zoveel mogelijk de eigen regie behoudt. Je neemt vaak ook al een stuk onzekerheid weg door te bespreken dat veel van alles wat een patiënt voelt, normaal is en dat het helemaal niet gek is om je onzeker te voelen. Sinds 2019 kunnen alle patiënten zich aanmelden, of doorverwezen worden voor een gesprek met de ondersteuningsconsulent. De ene patiënt komt met een duidelijke hulpvraag en de andere patiënt heeft meer de behoefte om samen te kijken wat nodig is. Doordat wij al oncologie­verpleegkundigen heel breed kijken, is dat wat ons betreft ook de kracht van een ondersteuningsconsulent. De patiënt voelt zich veilig en wordt gezien.”

Marja: “We zijn ook laagdrempelig en geven praktische tips. Sommige mensen ervaren een drempel om hulp te vragen, omdat zij dan denken dat zij direct naar een psycholoog zouden moeten gaan. In veel gevallen blijkt dat niet nodig. Het feit dat we verpleegkundigen zijn en die ervaring hebben met behandelingen doordat we op de verschillende ­afdelingen hebben gewerkt, geeft mensen vertrouwen.”

 

We screenen hoe het met de patiënt gaat op verschillende onderwerpen, zoals het omgaan met de ziekte, heb je steun van naasten? Wat helpt je? Heb je al eens eerder hulp gehad?

Waarom zijn er ondersteuningsconsulenten in het Antoni van Leeuwenhoek?

Marit: “Stichting OOK was al begonnen met het werken met ondersteuningsconsulenten in het Erasmus MC. Patiënten vonden dat ze goed over de inhoud van de behandelingen werden geïnformeerd, maar hadden behoefte aan meer aandacht voor de impact ervan op het dagelijks leven. Deze behoefte kwam terug uit feedback van diverse panels en Stichting OOK had hier al ervaring mee. We hebben toen een jaar lang samengewerkt om de functie van ondersteuningsconsulent op te zetten in het Antoni van Leeuwenhoek. De ondersteuningsconsulent is een functie die je steeds meer gaat zien; ook in andere ziekenhuizen. We merken dat er ook wereldwijd steeds meer aandacht komt voor de impact van een antikankerbehandeling en ondersteuning daarbij. Het is wel gebleken dat je door goede screening, en monitoring van de patiënt, heel adequaat kunt inspringen wanneer dat nodig is.”

Hoe vaak zie je een patiënt en hoeveel mensen spreek je op jaarbasis?

Marja: “Gemiddeld hebben we 3 gesprekken. Het komt weleens voor dat iemand na 2 gesprekken klaar is, of pas na 5. Samen met de patiënt kijken we naar de hulpvraag en of de gesprekken met ons voldoende zijn of dat er, op maat, ­doorverwezen moet worden. We zien ongeveer 1200 ­patiënten per jaar met 3 ondersteuningsconsulenten. Daarnaast worden we ook veel gevraagd om mee te denken over zorgpaden en doen we screening op revalidatieaanvragen.”

Kun je een succesverhaal vertellen?

Marit: “Ik sprak een dame die haar leven goed op de rit heeft en graag de touwtjes in handen heeft. Ik heb het proces zorgvuldig met haar doorgenomen en goed uitgelegd wat ze allemaal kan verwachten, ook op emotioneel vlak. Ze liet me later weten dat ze hierdoor zichzelf beter begreep na de behandeling en daardoor goed met haar onzekerheden en angst kon omgaan. Het is misschien geen groots verhaal.”

Marja: “Het hoeft niet altijd groots te zijn. Soms kan een ­praktische blik heel helpend zijn. Zo sprak ik een meneer die het erg ingewikkeld vond om weer uit eten te gaan na de behandelingen die hij had ondergaan, omdat hij nog maar heel langzaam kon eten. Ik heb samen met hem gekeken naar mogelijke alternatieven en hoe hij stap voor stap dingen kon ondernemen om uiteindelijk weer in een restaurant te gaan eten.”

 

* De Lastmeter is een vragenlijst die je invult en daarna met jouw arts of verpleegkundige bespreekt.

Uit jouw antwoorden op de vragen wordt duidelijk van welke problemen of zorgen je op dat moment last hebt. En of je behoefte hebt aan extra ondersteuning. Het is de bedoeling dat je de ingevulde Lastmeter met jouw arts of verpleegkundige bespreekt. Samen sta je stil bij wat goed gaat en wat minder. Je bepaalt ook samen of je nog extra zorg nodig hebt en wie die zorg het beste kan geven.

Bron: kanker.nl

Kom in contact!

Ben je in behandeling bij het Antoni van Leeuwenhoek, of ben je dat geweest? Dan kun je gemakkelijk en laagdrempelig in contact komen met de ondersteuningsconsulenten door een e-mail te sturen naar ondersteuningsconsulent@nki.nl.

Luistertip: AVL-podcast ‘Kanker krijg je niet alleen’

Kanker heeft niet alleen grote impact op het leven van degene die ziek is. Ook naasten hebben te maken met de ingrijpende gevolgen. Hoe ga je samen om met alles wat er komt kijken bij het ziek zijn, de behandelingen en het onzekere levensperspectief? In de vierdelige AVL-podcastserie ‘Kanker krijg je niet alleen’ gaan patiënten hierover in gesprek met hun dierbaren.

Ook reageert in elke aflevering een zorgprofessional van het Antoni van Leeuwenhoek op de situatie.

Alle afleveringen zijn te beluisteren via de bekende platforms: Apple Podcast, Spotify en Google Podcast.


 

Mijn-OOK-op-computer-tablet-en-telefoon-Stichting-Optimale-Ondersteuning-bij-kanker

Heb je vragen of wil je graag hulp? Ga dan in gesprek met onze ondersteuningsconsulent via de online omgeving ‘Mijn OOK‘. Maak kennis tijdens een intakegesprek en bekijk samen wat jouw behoeften zijn. Vervolgens krijg je de begeleiding die bij jou past, zoals bijvoorbeeld een maandelijks videobelconsult. Klik op de onderstaande knop voor meer informatie.


Bestel of bekijk het magazine online

Cover Magazine Leven en Kanker - Stichting OOK Dit artikel is gepubliceerd in het magazine ‘Leven & Kanker’. Bestel het magazine tegen verzendkosten, of bekijk het online. 

Bekijk het webinar over hulp bij kanker terug

In het kader van Wereldkankerdag gaf oncologieverpleegkundige en ondersteuningsconsulent Suzanne van Atten afgelopen 9 februari een webinar over hulp bij kanker. In het webinar sprak zij over veelvoorkomende vragen en problemen waar oncologische patiënten tegenaan lopen tijdens en na de behandeling van kanker. Heb je het webinar gemist? Bekijk deze dan nu terug.

Suzanne beantwoordde verschillende vragen. Bijvoorbeeld over de impact op het dagelijks leven van hormoontherapie, smaakverandering, vermoeidheid, werk en zorgen voor kinderen.

Bekijk hier de video (44 minuten)


 

Mijn-OOK-op-computer-tablet-en-telefoon-Stichting-Optimale-Ondersteuning-bij-kanker

Heb je vragen of wil je graag hulp? Ga dan in gesprek met onze ondersteuningsconsulent via de online omgeving ‘Mijn OOK‘. Maak kennis tijdens een intakegesprek en bekijk samen wat jouw behoeften zijn. Vervolgens krijg je de begeleiding die bij jou past, zoals bijvoorbeeld een maandelijks videobelconsult. Klik op de onderstaande knop voor meer informatie.

“Optimale kwaliteit van leven staat voorop”

Een goed afscheid met kanker - online optimale ondersteuning bij kanker - Stichting OOKEen goed afscheid
Het verhaal van Lia van Zuylen over het voeren van gesprekken voor wie genezing niet meer mogelijk is

 

 

Prof. dr. Lia van Zuylen, internist-oncoloog en hoogleraar Kurialeerstoel Klinische Palliatieve Zorg in Amsterdam UMC, deelt de mening van Jacob Hoogenboom dat het belangrijk is dat oncologen het gesprek over het levenseinde aangaan. Zij voert veel gesprekken met kankerpatiënten voor wie genezing niet meer mogelijk is. We stelden haar een paar vragen hierover.

Ziekenhuizen richten zich vooral op het beter maken van patiënten. Wat kan het ziekenhuis betekenen voor kankerpatiënten voor wie genezing niet meer mogelijk is?

“Nog heel veel! Als de behandelingen om de kankercellen te verwijderen niet hebben geholpen, kunnen wél nog klachten als pijn en kortademigheid aangepakt worden. Daarom gebruiken we de term ‘uitbehandeld’ ook niet. Samen met de patiënt kijk ik naar wat er nog mogelijk is om de klachten te verminderen. Daarbij is ook de huisarts betrokken en als het nodig is andere zorgverleners, zoals medisch maatschappelijk werk of geestelijke verzorging. Het zorgen voor een optimale kwaliteit van leven staat voorop. Daarbij gaat het niet alleen om lichamelijk klachten, maar ook om aandacht voor psychische, sociale of zingevingsproblemen. Toen mijn dochter nog klein was, zei ze tegen anderen over mijn werk “Mama maakt mensen beter.” Ik had dan vaak de neiging om haar te corrigeren, maar dat hoefde eigenlijk niet, want ‘beter maken’ betekent niet alleen ‘gezond maken’, maar ook ‘beter maken dan ze waren’. En dat is ook wat ik doe. Ik zeg nooit tegen een patiënt “Je bent hier nu klaar; ga maar naar je huisarts.””

Onzekerheid is slechter te verdragen dan zekerheid

Als kanker niet meer te genezen is en de dood nadert, wat doet dit met mensen?

“Dat wisselt. De één heeft er meer moeite mee dan de ander. Het is natuurlijk een uitermate verdrietige situatie maar, hoe raar het ook klinkt: de meeste mensen kunnen ermee omgaan. ‘Accepteren’ is het misschien niet, maar we weten allemaal dat het leven eindig is. De meeste mensen aanvaarden dat op enig moment. Dat vind ik ook het grootste wonder van het leven: dat we dat kunnen.”

Wat vind je belangrijk wanneer je aan een patiënt moet vertellen dat zijn of haar einde nadert?

“Ik zorg allereerst dat ik me goed voorbereid: wat moet de boodschap zijn voor de patiënt?
Daar moet ik duidelijk over zijn, zodat er geen misverstand over bestaat. Duidelijkheid is het belangrijkste, want anders blijft de patiënt met onzekerheden zitten en onzekerheid is doorgaans slechter te verdragen dan zekerheid. Ik leg uit hoe de situatie is en geef de patiënt de ruimte om te reageren, want die zit met heel veel vragen. Veel van die vragen zijn universeel, zoals hoe het verder moet met de partner, met de kinderen of met het werk. Vaak zijn bij zulke gesprekken ook naasten aanwezig, die allemaal op hun eigen manier moeten omgaan met de situatie. Het is dan belangrijk dat je goed aanvoelt wat er gebeurt tijdens zo’n bijeenkomst en dat je je voelhorens uitsteekt. Alles moet bespreekbaar gemaakt worden. In de gesprekken maak ik samen met de patiënt de balans op: wat wil die nog gedaan krijgen? Wie wil die in de laatste levensfase om zich heen zien?”

Ik zeg nooit: “Je bent hier nu klaar”

Wanneer zouden artsen met dit soort gesprekken moeten beginnen?

“Zo vroeg mogelijk. Eigenlijk vanaf het moment dat de arts weet dat die de patiënt niet kan genezen, is het verstandig om dat levenseinde, wanneer dat ook mag zijn, mee te nemen in de gesprekken en keuze voor behandelingen. Op die manier kan er een goede verbinding gemaakt worden tussen de oncologische zorg in het ziekenhuis en de palliatieve zorg die in én buiten het ziekenhuis kan plaatsvinden. Dan kan ook de kwaliteit van leven zo hoog mogelijk gehouden worden.”


 

Mijn-OOK-op-computer-tablet-en-telefoon-Stichting-Optimale-Ondersteuning-bij-kanker

Heb je vragen of wil je graag hulp? Ga dan in gesprek met onze ondersteuningsconsulent via de online omgeving ‘Mijn OOK‘. Maak kennis tijdens een intakegesprek en bekijk samen wat jouw behoeften zijn. Vervolgens krijg je de begeleiding die bij jou past, zoals bijvoorbeeld een maandelijks videobelconsult. Klik op de onderstaande knop voor meer informatie.


Bestel of bekijk het magazine online

Cover Magazine Leven en Kanker - Stichting OOK Dit artikel is gepubliceerd in het magazine ‘Leven & Kanker’. Bestel het magazine tegen verzendkosten, of bekijk het online. 

Geef je leven weer zin

Zingeving bij kanker - Stichting optimale ondersteuning kankerZingeving
Psycholoog dr. Karen Holtmaat deed onderzoek naar ­zingevingsgerichte psychotherapie bij mensen die kanker hebben overleefd. Uit haar promotieonderzoek blijkt ­onder andere dat vooral mensen met depressieve ­klachten baat hebben bij zingevingsgerichte psycho­therapie. In deze therapie verkennen mensen de mogelijkheid om anders naar hun situatie te kijken na behandeling van kanker. Ook worden zij zich bewuster van hun waardes en de ­verbondenheid met het leven. Daarnaast krijgen zij ­handvatten om hun invloed daarop te vergroten.

Geef je leven weer zin

 

Ook wanneer je wél schoon bent verklaard, kunnen zingevingsvragen een grote rol gaan spelen. Want je bent immers nog zo moe, hebt te maken met concentratieproblemen, je kunt niet meer zo goed functioneren in je werk of in de samenleving als voorheen. Je hebt pijn en lichamelijk is er ook veel veranderd. Het lukt je niet om je oude leventje weer op te pakken. Wat kun je nog wel en hoe geef je je leven weer zin?

Plotseling blijk je heel kwetsbaar te zijn. Waarom overkomt jou dit en gaat het niet over iemand ­anders?

“Dergelijke zingevingsvragen komen om de hoek kijken als je wordt geconfronteerd met problemen die niet zomaar op te lossen zijn”, weet dr. Karen Holtmaat. “De theorie leert dat, als je je leven leeft, je wel weet dat je ziek kunt worden, maar je toch een soort illusie, een psychisch gezonde illusie, hebt dat dit jou nooit zal overkomen. Als het je dan toch ­ineens wél overkomt, kan het je wereld echt op zijn kop zetten. ­Plotseling blijk je heel kwetsbaar te zijn. Waarom overkomt jou dit en gaat het niet over iemand ­anders? Over het algemeen schiet je meteen in de overlevingsmodus: je ondergaat de eerste diagnostische onderzoeken en gaat de behandelingen in. In die fase staat zingeving niet echt voorop. Er komt ­immers zoveel op je af. Zingevings­vragen komen pas naderhand, al is het niet zo dat dit bij ­iedereen een issue wordt. Kanker is een verschrikkelijke ­ziekte, maar de mens is ook veerkrachtig: 70% van de patiënten lukt het om zonder heel duidelijke klachten of ­problemen hun leven na de ziekteperiode weer op te pakken.”

“Hoe begrijp ik wat er is gebeurd?”, “Wat betekent het voor mij en in mijn leven?”, “Wie ben ik?”, “Wie was ik vroeger?”, “Wie ben ik nu?”, “Hoe kan ik weer ervaren dat mijn leven zinvol is?”

Zingevingsvragen

Maar er blijft ook een groep over bij wie dat minder gemakkelijk gaat. “Ze lopen tegen dingen aan en die kunnen zich opstapelen”, aldus Karen. “Op hun werk moeten ze een stapje terugdoen, ze blijven last houden van vermoeidheid, ze vinden het moeilijk dat sommige mensen hen blijven ontwijken en bij elk pijntje in hun lijf gaan alle alarmbellen meteen af. Ik denk dat de meerderheid van de patiënten hier wel tegenaan loopt, maar bij een deel levert het veel spanning, stress en zingevingsvragen op: “Hoe begrijp ik wat er is gebeurd?”, “Wat betekent het voor mij en in mijn leven?”, “Wie ben ik?”, “Wie was ik vroeger?”, “Wie ben ik nu?”, “Hoe kan ik weer ervaren dat mijn leven zinvol is?”. Mijn onderzoek beperkte zich tot mensen die curatief behandeld zijn, dus over de palliatieve fase weet ik iets minder, maar ik denk dat dit deels hetzelfde is en deels anders. Vooral onzekerheid over het verloop van de ziekte in de ­toekomst kan moeilijk zijn om mee om te gaan. Heeft het nog zin om aan die tweejarige studie te beginnen? Heeft het nog zin om nieuwe schoenen te kopen voor Kerst? Vanuit zingevings­perspectief is het in de palliatieve fase wel helpend dat je bepaalde dingen onder ogen ziet en daarover praat. Hoe wil je dat je laatste levensfase eruitziet? Wat vind je belangrijk? Wat wil je medisch gezien wel of juist niet? Wat voor de een vanzelfsprekend is, kan voor de ander heel moeilijk zijn om over te praten. Al kan de drempel om erover te beginnen hoog zijn, tóch kan het bespreekbaar maken van dit soort zaken een zekere mate van opluchting geven.”

Zingevingsgerichte psychotherapie

Uit Karens onderzoek bleek dat mensen die veel moeite hadden om om te gaan met de zaken waar ze tegenaan liepen, veel baat hadden bij zingevingsgerichte ­psychotherapie. “Deze therapie is er niet op gericht om de klachten van somberheid rechtstreeks te behandelen. Dat zou niet passend zijn, want ze zijn vaak reëel. Nee, bij zingevingsgerichte psychotherapie wordt juist gekeken naar hoe je kunt bereiken dat je weerbaarder wordt. Dat naast de dingen waarmee je te dealen hebt, ook die andere kant wordt versterkt. Die andere kant die je ziet bij mensen die, ondanks dat hun situatie verschrikkelijk is, er toch de moed blijven inhouden. En dat is natuurlijk voor iedereen verschillend, maar het gaat erom dat je die positieve draai niet altijd moet zoeken in het veranderen van de situatie, maar juist kunt vinden in het versterken van het goede dat er nog is. Het gaat om het veranderen van je mindset. Hiervoor kunnen allerlei behandelingen op het gebied van de klachten of de traumatische ervaring, zoals EMDR of cognitieve gedragstherapie, worden ingezet, maar de nadruk in zingevingsgerichte psychotherapie ligt vooral ook op het versterken van de veerkracht van mensen: “Welke betekenis kan ik geven aan mijn ziekte in mijn levensverhaal?”, “Hoe kan ik mijn leven, ondanks mijn beperkingen, weer vormgeven?”, “Wat brengt deze ervaring mij?” Niet het behandelen van klachten staat centraal, maar het versterken van de ervaring dat je leven er echt toe doet. Dat je eindelijk weer voelt dat je leven zin heeft.”

 


 

Mijn-OOK-op-computer-tablet-en-telefoon-Stichting-Optimale-Ondersteuning-bij-kanker

Heb je vragen of wil je graag hulp bij het onderwerp ‘Zingeving’ bij kanker? Ga dan in gesprek met onze ondersteuningsconsulent via de online omgeving ‘Mijn OOK’. Maak kennis tijdens een intakegesprek en bekijk samen wat jouw behoeften zijn. Vervolgens krijg je de begeleiding die bij jou past, zoals bijvoorbeeld een maandelijks videobelconsult. Klik op de onderstaande knop voor meer informatie.


Bestel of bekijk het magazine online

Cover Magazine Leven en Kanker - Stichting OOK Dit artikel is gepubliceerd in het magazine ‘Leven & Kanker’. Bestel het magazine tegen verzendkosten, of bekijk het online. 

Wat is de rol van een geestelijk verzorger?

Zingeving bij kanker - Stichting optimale ondersteuning kankerZingeving
Jannie Oskam vond veel steun bij een geestelijk verzorger. Maar wat is de rol van een geestelijk verzorger nu eigenlijk precies? Annemieke Kuin, humanistisch geestelijk ­verzorger in het Dijklander Ziekenhuis legt het uit.

 

Aandacht voor wat mensen raakt

“Geestelijk verzorgers hebben aandacht voor wat mensen raakt. Voor dat wat pijnlijk of verdrietig is, maar ook wat kracht geeft of waar iemand plezier uit haalt. Een geestelijk verzorger kijkt daarbij naar zingeving en levensbeschouwing in de breedste zin: Wat drijft je? Wat geeft je houvast in het leven? Wat is voor jou het meest belangrijk? Waar geniet je van? Iedereen kan dan ook terecht bij een geestelijk verzorger, ongeacht zijn of haar eigen achtergrond”, legt Annemieke uit. “We zijn in eerste instantie aangesteld voor patiënten die zijn opgenomen, maar ook voor bijvoorbeeld mensen die op de dagbehandeling een chemokuur krijgen. De gesprekken die mijn collega’s en ik voeren, gaan over wat voor mensen van waarde is. Vaak staat dat door het ziek zijn onder druk. Wat staat er nu voor iemand op het spel? Dat is wat we samen proberen te achterhalen.”

 

Annemieke Kuin

Annemieke Kuin

Vvv’er

“Als je ziek bent, komt er veel op je af. Mensen maken zich zorgen en vinden het soms moeilijk dat met hun dierbaren te bespreken. Ze willen de ander bijvoorbeeld niet belasten of nog verdrietiger maken. Wij zijn dan een klankbord waaraan patiënten, maar ook naasten, hun verhaal kwijt kunnen. Omdat wij emotioneel iets verder van iemand af staan, voelen mensen zich vrij om zich uit te spreken zonder bang te zijn ons hiermee verdriet te doen. Zoals die man die aanvoelde dat hij niet lang meer te leven had. Hij durfde dit niet met zijn vrouw te bespreken, uit angst dat zij hiervan nog meer wakker zou liggen. Met mij kon hij daarover zijn gedachten ordenen en nadenken hoe hij dit met zijn vrouw wilde bespreken. Een collega van mij noemt ons in die rol een ‘vvv’er’: een ‘veilige, vertrouwde vreemdeling’. In de gesprekken die wij voeren is de patiënt altijd leidend. Je zou het kunnen vergelijken met een danspaar dat samen de tango danst. De mannelijke partij leidt en de vrouwelijke partij volgt. Een zorgverlener is vaak zoals die mannelijke partij. Vanuit zijn deskundigheid biedt hij behandeling of zorg om het voor de patiënt beter te maken. Bij een geestelijk verzorger is dat net andersom. Dan is het verhaal van de patiënt leidend en wij volgen door te ondersteunen bij het zoeken naar de juiste weg.”

Wat staat er nu voor iemand op het spel? Dat is wat we samen proberen te achterhalen.”

Inzichten

Annemieke: “In het ziekteproces kom je soms ook voor moeilijke keuzes te staan. Een vrouw vertelde mij dat ze de keuze had om weer te starten met chemotherapie in de verwachting dat het haar leven nog een goede periode kon verlengen. Ze had echter gemerkt dat deze therapie invloed had op haar concentratievermogen, waardoor ze niet meer goed in staat was om een boek te lezen. Maar dat was nu net wat voor haar de kwaliteit van haar leven bepaalde. Door haar te helpen nadenken over deze moeilijke keuze, kwam zij tot het inzicht wat voor haar het meest belangrijk was. Ze heeft uiteindelijk besloten te stoppen met de kuren. Bij dergelijke gesprekken gaat het altijd over wat van waarde is en wat op het spel staat. Door dat met elkaar te verkennen, kan een patiënt vervolgens eigen keuzes maken.”Ook wanneer het einde van het leven nabij is, kan de geestelijk verzorger een belangrijke rol spelen. “We hebben daarin oog voor de mens en diens naasten. Zo is afscheid moeten nemen van elkaar vaak een onmogelijke opgave. Wij proberen hen daarin te ondersteunen. Soms past daar een ritueel bij en het kan fijn zijn om dat samen vorm te geven.”

We hebben daarin oog voor de mens en diens naasten. Zo is afscheid moeten nemen van elkaar vaak een onmogelijke opgave. Wij proberen hen daarin te ondersteunen.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Behalve voor de patiënten en naasten vervullen Annemieke en haar collega’s nog andere rollen binnen het ziekenhuis. ­“Zingeving, dat wat voor mensen echt belangrijk is, is bijna altijd in het geding bij een ernstige ziekte. Daarom is het belangrijk dat daar vanuit alle zorgverleners aandacht voor is. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid. Vanuit onze deskundigheid kunnen wij anderen hierin ondersteunen. We geven scholing aan artsen, verpleegkundigen en bijvoorbeeld casemanagers oncologie over zingeving en goede zorg. We zijn vertegenwoordigd in de oncologiecommissie en denken mee op beleidsmatig niveau over hoe we wat van waarde is voor de patiënt echt centraal kunnen stellen. En ook voor zorgverleners hebben we aandacht voor wat hen raakt in het werk dat zij doen. We hebben een prachtig vak. Zingeving gaat immers over het leven. Dat heeft zware en moeilijke kanten, maar tegelijkertijd ook bijzondere en mooie aspecten. Ik voel me bevoorrecht mensen te mogen steunen en tegelijkertijd leer ik zelf ook weer veel van hen”, besluit Annemieke haar verhaal.

Over Geestelijke Verzorging Thuis

Soms is het wenselijk om in de thuissituatie een aantal gesprekken met een geestelijk verzorger te hebben. Dit wordt vergoed voor:

  • thuiswonende 50-plussers
  • volwassenen en kinderen met een ongeneeslijke ziekte en hun naasten

De vergoeding loopt via een Centrum voor ­Levensvragen. Een centrum bij jou in de buurt vind je op www.geestelijkeverzorging.nl/plattegrond.

Is er geen centrum in de buurt? Neem dan contact op met het Netwerk Palliatieve Zorg: www.netwerkpalliatievezorg.nl.

Je kunt zelf contact opnemen met een geestelijk verzorger en hebt hiervoor dus geen verwijzing van je huisarts nodig.


 

Mijn-OOK-op-computer-tablet-en-telefoon-Stichting-Optimale-Ondersteuning-bij-kanker

Heb je vragen of wil je graag hulp bij het onderwerp ‘Zingeving’ bij kanker? Ga dan in gesprek met onze ondersteuningsconsulent via de online omgeving ‘Mijn OOK’. Maak kennis tijdens een intakegesprek en bekijk samen wat jouw behoeften zijn. Vervolgens krijg je de begeleiding die bij jou past, zoals bijvoorbeeld een maandelijks videobelconsult. Klik op de onderstaande knop voor meer informatie.


Bestel of bekijk het magazine online

Cover Magazine Leven en Kanker - Stichting OOK Dit artikel is gepubliceerd in het magazine ‘Leven & Kanker’. Bestel het magazine tegen verzendkosten, of bekijk het online.